De helft van de Nederlanders is te zwaar. Een te hoog gewicht kan leiden tot verschillende gezondheidsaandoeningen, zoals hart- en vaataandoeningen, diabetes mellitus type 2 en sommige vormen van kanker. Het is daarom belangrijk om een gezond gewicht te behouden. Dit blijkt in de praktijk vaak erg lastig. Je let goed op je voedingspatroon, beweegt dagelijks en toch neemt je gewicht toe. Je bent meer bezig met je voedingspatroon dan je omgeving, maar toch neemt het getal op de weegschaal steeds verder toe. Hoe kan dit verklaard worden?
De oorzaak van gewichtstoename is ingewikkeld en vaak te wijten aan meerdere oorzaken. Daarnaast zijn er een aantal medische aandoeningen die gewichtstoename kunnen veroorzaken. Wanneer je klachten ervaart die hierop kunnen wijzen, is het verstandig om je verder te laten onderzoeken. Maar welke klachten wijzen op een medische oorzaak van gewichtstoename? Lees snel verder en kom erachter welke lichamelijke oorzaak ten grondslag kunnen liggen aan je gewichtstoename.
Waarom word ik steeds zwaarder?
Overgewicht is een complexe, vaak chronische kwaal, die veroorzaakt wordt door verschillende factoren. In de meeste gevallen wordt overgewicht veroorzaakt doordat iemand gedurende een langere periode meer calorieën consumeert dan hij/zij verbrandt door middel van beweging. Door meer calorieën te consumeren dan te verbranden, wordt dit overschot aan energie opgeslagen in vet en dit zal resulteren in een toename van gewicht.
Echter: hoewel overgewicht ontstaat door dit calorie-overschot, zijn er een groot aantal bijdragende factoren die ervoor kunnen zorgen dat iemand sneller overgewicht ontwikkelt. Hormonale, psychische, medicamenteuze en genetische factoren kunnen allemaal bijdragen aan het sneller ontstaan van overgewicht. Door een complexe samenhang tussen deze factoren en iemands voedings- en beweegpatroon kan overgewicht ontstaan.
Medische oorzaken van overgewicht zijn bijvoorbeeld hormonale veranderingen, psychische problemen, chronische stress, genetische oorzaken, slaapproblemen of een verlaagd rustmetabolisme door bijvoorbeeld het volgen van een streng ‘crash-dieet’. Het is belangrijk om je bewust te zijn van deze bijdragende factoren, omdat overgewicht vaak een meer complexe benadering behoeft dan puur iemand op een calorie-tekort te zetten. Maar: welke ziektes veroorzaken gewichtstoename?
Medische oorzaken van overgewicht
Overgewicht wordt veroorzaakt door gedurende langere tijd een hoger aantal calorieën te consumeren dan te verbranden door middel van beweging. Dit proces kan beïnvloed worden door een tal van factoren. Daardoor kan het overgewicht in stand worden gehouden of zelfs blijven toenemen. Hieronder vind je een lijst van potentiële medische oorzaken van overgewicht:
Hormonale oorzaak gewichtstoename
Door hormonale veranderingen kan de stofwisseling worden beïnvloed. Hormonale veranderingen die tot gewichtstoename kunnen wijzen zijn:
- Te traag werkende schildklier (hypothyreoïdie): bij een te traag werkende schildklier wordt er te weinig schildklierhormoon geproduceerd. Dit leidt tot een vertraagde stofwisseling, waardoor (milde) gewichtstoename ontstaat. Ook kan de gewichtstoename komen door het vasthouden van vocht. Daarnaast zijn mensen met een te traag werkende schildklier sneller vermoeid, wat kan leiden tot een verhoogd hongergevoel en het consumeren van meer calorieën. Andere symptomen die kunnen voorkomen bij hypothyreoïdie zijn het snel koud hebben, obstipatie, afbrokkelende nagels en breekbaar haar. Ben je benieuwd of jouw schildklierhormoon op peil is? Doe de schildklier-hormoontest van Easily.
- PCOS (polycysteus ovarium syndroom): bij PCOS is er sprake van een hormonale disbalans. Vrouwen hebben vaak een verhoogd peil van het mannelijke hormoon testosteron en hebben vaak last van onregelmatige menstruatiecyclus. Mensen met PCOS hebben een verhoogd risico op insulineresistentie. Door bovengenoemde factoren hebben mensen met PCOS meer last van gewichtstoename. Vaak nemen klachten van PCOS af wanneer men gewicht verliest.
- Gebruik van hormonen. Het gebruik van bijvoorbeeld de anticonceptiepil of andere hormoontherapie (bijvoorbeeld bij het behandelen van overgangsklachten) kan leiden tot gewichtstoename. Dit komt niet bij iedere gebruiker voor en kan verschillen van persoon tot persoon. Mogelijk wordt dit veroorzaakt door het vasthouden van vocht.
- De overgang: in wetenschappelijk onderzoek wordt geen duidelijk verband aangetoond dat vrouwen in de overgang meer risico lopen op gewichtstoename. Het is dus onduidelijk of de overgang direct gerelateerd kan worden aan gewichtstoename. Toch rapporteren veel vrouwen dat hun gewicht toeneemt in de overgang. De overgang is een complex lichamelijk proces, waarin hormonale veranderingen plaatsvinden die mogelijk invloed hebben op hoe we ons voelen en op ons hongergevoel. Dit kan indirect leiden tot veranderingen in eetgedrag en in gewicht. Tegelijkertijd verandert de lichaamssamenstelling van mensen naarmate de leeftijd vordert: spiermassa neemt af en vetmassa neemt toe. Ook de vetverdeling verandert; er zal meer buikvet worden opgeslagen. Dit kan gepaard gaan met veranderingen in het gewicht.
Wil je meer weten over de invloed van hormonen op je algehele gezondheid? Lees ons blog over hormonale disbalans!
Psychische oorzaken van gewichtstoename
Psychische aandoeningen kunnen op verschillende manieren leiden tot gewichtstoename.
- Eén aspect is het effect op eetgedrag: sommige psychische aandoeningen, zoals depressie of angststoornissen, kunnen leiden tot veranderingen in eetpatronen. Mensen kunnen meer gaan eten als reactie op emoties, zoals troost zoeken in voedsel, of juist hun eetlust verliezen door stress of angst, wat kan leiden tot gewichtstoename of -verlies. Ook kan een gebrek aan motivatie of energie het moeilijker maken om gezonde eetgewoonten te handhaven.
- Daarnaast kan chronische stress leiden tot een verhoging van het hormoon cortisol, wat kan leiden tot overgewicht. Benieuwd naar de waarde van jouw cortisol? Doe de cortisol-test van Easly.
- Medicatie die vaak wordt voorgeschreven bij psychische aandoeningen, zoals antidepressiva of antipsychotica, kan ook gewichtstoename veroorzaken als bijwerking. Deze medicijnen kunnen de stofwisseling veranderen, de eetlust vergroten en leiden tot veranderingen in de vetopslag, waardoor mensen aankomen.
- Mensen met psychische problemen hebben vaak ook problemen met slapen. Wanneer de kwaliteit van slaap achteruit gaat, kunnen verzadigingshormonen in de war raken, wat leidt tot een hoger risico op overgewicht.
Gerelateerde tests
Medicamenteuze oorzaken van gewichtstoename
Verschillende medicijnen kunnen leiden tot gewichtstoename. Dit kan veroorzaakt worden door het vasthouden van meer vocht, maar kan ook komen door de verstoring van de honger- en verzadigingshormonen.
Medicijnen die gewichtstoename als mogelijke bijwerking hebben zijn:
- antidepressiva,
- antipsychotica,
- medicatie voor diabetes,
- corticosteroïden,
- de anticonceptiepil,
- anti-epileptica en
- bètablokkers.
Het is goed om op te merken dat het gebruik van deze medicatie niet per definitie leidt tot gewichtstoename; het is een mogelijke bijwerking die bij sommige gebruikers voorkomt.
Gewichtstoename door het volgen van een dieet
Het klinkt tegenstrijdig: gewichtstoename door het volgen van een dieet. Toch kan dit voorkomen.
Een crash dieet is een dieet waarin extreem weinig calorieën worden geconsumeerd. Dit leidt tot een calorie-tekort, wat in eerste instantie leidt tot gewichtsverlies; je verbrandt immers meer calorieën dan je binnenkrijgt door je voedingspatroon. Een dergelijk dieet, waarbij extreem weinig calorieën worden geconsumeerd, kan echter leiden tot een lager rustmetabolisme. Dit betekent dat je in rust minder calorieën verbrandt. Je lichaam heeft zich aangepast aan deze nieuwe situatie met weinig energie.
Na een aantal weken zo’n crash-dieet volgen, zullen honger- en verzadigingshormonen in de war raken en krijg je juist meer trek. Je zult meer trek krijgen, terwijl je metabolisme omlaag is bijgesteld. Het gevolg hiervan is gewichtstoename. Dit heet ook wel het jo-jo effect. Snel, veel gewicht verliezen is een ongezonde manier van afvallen en kan tot nog zeer lange tijd na het staken van het dieet invloed hebben op hormonen en metabolisme.
Andere oorzaken van gewichtstoename
Het is goed om op te merken dat bepaalde situaties en omstandigheden gerelateerd kunnen worden aan overgewicht, maar geen directe oorzaak zijn van de gewichtstoename. Bijvoorbeeld: mensen die last hebben van vermoeidheid lopen een hoger risico op het ontwikkelen van gewichtstoename. Dit wordt hoogstwaarschijnlijk verklaard door een grotere neiging tot het consumeren met vetrijke of suikerrijke voedingsmiddelen, waardoor een hogere calorie-inname en daardoor (op den duur) gewichtstoename. Vermoeidheid kan door een tal van medische aandoeningen worden veroorzaakt, bijvoorbeeld een ijzer- of vitamine B12-tekort. Dit betekent echter niet dat een tekort aan ijzer en/of vitamine B12 gewichtstoename veroorzaakt.
Conclusie
Gewichtstoename wordt in de meeste gevallen veroorzaakt door gedurende langere tijd meer calorieën te consumeren dan te verbranden door middel van beweging. Het proces van gewichtstoename is echter complex en wordt beïnvloed door veel factoren. Het is dan ook onjuist om een ongezonde leefstijl als enige oorzaak van gewichtstoename aan te wijzen. Hormonale, genetische, psychische en medicamenteuze oorzaken kunnen allemaal bijdragen aan het ontstaan van overgewicht. Neem je gewicht toe, terwijl je je leefstijl niet veranderd hebt? Of ervaar je gewichtstoename samen met andere klachten? Neem dan contact op met je eigen (huis)arts om hier verder onderzoek naar te laten doen.
