Voor het transport van zuurstof – de belangrijkste celbrandstof – is ijzer nodig. Bij de opslag van ijzer in je lichaam speelt ferritine een grote rol. Maar wat is ferritine? En hoe zit dat met te hoge of te lage ferritinewaardes? In dit artikel lees je er alles over.
Om bij het begin te beginnen: ferritine is een eiwit. Het bindt ijzer en faciliteert de opslag ervan in de lever en het beenmerg. Ferritine vind je bovendien in kleinere hoeveelheden in het bloed. Als je wilt weten hoeveel ijzer er in je lichaam is opgeslagen, is de hoeveelheid ferritine in je bloed daarvoor dan ook een betrouwbare maat. Artsen hanteren een rekensom om de hoeveelheid ferritine in een bloedmonster te vertalen naar de totale ijzerreserve in je lichaam.
Waarom is ferritine belangrijk?
Ferritine is belangrijk voor de binding van ijzer, en ijzer is op haar beurt essentieel voor de vorming van hemoglobine dat nodig is voor het transport van zuurstof door rode bloedcellen. Wanneer er niet genoeg ijzer in je bloed zit, zal de voorraad ferritine aangesproken worden. Is de ferritine voorraad uitgeput? Dan is bloedarmoede het gevolg, met alle vervelende symptomen van dien. Bloedarmoede die het gevolg is van ijzertekort, kan dan ook mede aan de hand van de ferritinewaarde worden vastgesteld. Die zal in dat geval namelijk laag zijn.
Ferritine tekort
Normale ferritinewaarden in het bloed liggen bij mannen tussen de 20 en 250 microgram per liter. Bij vrouwen is dit iets lager: tussen 20 en 100 microgram. Mogelijk oorzaken van een tekort aan ferritine kunnen zijn:
- Bloedverlies bij hevige menstruatie
- Het langdurig verrichten van zeer zware fysieke inspanningen
- Een dieet dat arm is aan ijzer
- Erfelijkheid
- Ook kunnen er medische oorzaken zijn, zoals medicijngebruik of een ziekte die de opname van ferritine hindert
Wanneer er (nog) geen sprake is van bloedarmoede, hoeft een ferritine tekort geen klachten te veroorzaken. Klachten die kunnen optreden wanneer ijzer uitputting nabij is zijn onder andere:
- Zeer vermoeid zijn
- Kortademig zijn
- Moeite met concentreren
- Duizeligheid
- Rusteloze benen
- Hartkloppingen
Te hoog ferritine
De ferritinespiegel in het bloed kan ook verhoogd zijn. Dit kan gebeuren wanneer er sprake is van ijzerstapeling (hemochromatose), eerst in de lever en daarna in de rest van het lichaam. Hemochromatose kan het gevolg zijn van een erfelijke ziekte of van een andere ziekte, bijvoorbeeld een aandoening van het beenmerg of een bloedziekte.
Symptomen van ijzerstapeling zijn bijvoorbeeld gewrichtsklachten, pijn in de bovenbuik, een vergrote lever en verstoorde leverfunctie, langdurige vermoeidheid, diabetes (bij ijzerstapeling in de alvleesklier), verkleuring van de huid en hartritmestoornissen. IJzerstapeling kan ook leiden tot impotentie. Wanneer de klachten onbehandeld blijven, kunnen de lever en het hart beschadigd raken.
Verhoogde ferritinewaarden kunnen echter ook gevonden worden bij ontstekingsprocessen in het lichaam. Er hoeft dan geen sprake te zijn van ijzerstapeling. Om vast te stellen of een ontsteking de oorzaak is van de verhoogde ferritinespiegel zal een arts een CRP-bepaling laten uitvoeren.
Een verhoogde ferritinewaarde kan overigens ook het gevolg zijn van recente bloedtransfusies, een leverziekte of een auto-immuunziekte die de ijzerhuishouding in het lichaam verstoort.
Tips: verhoog of verlaag je ferritine
Een verhoogde of verlaagde ferritinespiegel wil je natuurlijk graag aanpakken. Maar hoe doe je dat? Er is goed en slecht nieuws. Om met het laatste te beginnen: de manier waarop je lichaam omgaat met ferritine is genetisch bepaald. Je invloed daarop is dus beperkt. Toch kun je door je dieet aan te passen je ferritinewaarden op peil houden of brengen. Sanquin, de non-profit organisatie die in Nederland voor de bloedvoorziening zorgt, geeft de volgende tips:
- Eet ijzerrijke voeding. Bijvoorbeeld: aardappelen, vis, groenten, bonen, granen, vlees en peulvruchten.
- Drink zure dranken tijdens het eten. Het ijzer wordt dan beter opgenomen.
- Vitamine C stimuleert eveneens de opname van ijzer.
- Let op met melk, thee en koffie: deze remmen de opname van ijzer.
Transferrine, hemoglobine en ferritine
Wanneer er over bloed, ijzer en zuurstof wordt gesproken, vallen regelmatig de termen hemoglobine, transferrine en ferritine. Maar wat is nu het verschil tussen deze drie begrippen?
- Ferritine. Zoals we hebben gezien is ferritine een eiwit dat ijzer bindt en dat belangrijk is voor de aanmaak van hemoglobine.
- Hemoglobine op haar beurt is een eiwit dat voor het transport van koolstofdioxide en zuurstof in het bloed zorgt. Het komt voor in rode bloedcellen. Het ijzer in hemoglobine kleurt ons bloed rood.
- Transferrine is een eiwit dat in het bloed eveneens voor transport van ijzer zorgt, waarna het ijzer gebonden wordt door ferritine, en het vervolgens wordt opgeslagen in het beenmerg en de lever. Als er sprake is van ijzergebreksanemie is meestal het ferritine verlaagd en de transferrine verhoogd.
De waarden van deze drie stoffen verschaffen artsen dus belangrijke indicaties over de oorzaak en aard van ijzer gerelateerde klachten en kunnen met een bloedtest worden vastgesteld.
De vinger aan de pols
Meten is weten. Wanneer je klachten ervaart als aanhoudende vermoeidheid, concentratieproblemen en hartkloppingen is het verstandig om met een arts te spreken. Een thuistest kan eveneens uitsluitsel geven over eventuele ferritine- en/of ijzertekorten of overschotten in je lichaam. De vinger aan de pols houden kan geen kwaad, want zoals je hebt gezien is de op het oog onschuldige term ferritine belangrijker voor je gezondheid dan je denkt.
