Het ijzer in ons bloed is essentieel voor het leven. Zorgelijk dus dat maar liefst 1,2 miljard mensen op de wereld volgens recent onderzoek van de Radboud Universiteit last hebben van een ijzertekort in hun lichaam. Wat zijn de symptomen van een te laag ijzergehalte? Waardoor wordt ijzergebrek veroorzaakt? En hoe kun je een te lage ijzerverzadiging oplossen? Easly vertelt je alles over de wereld die ijzer heet.
Wat doet ijzer in je bloed?
IJzer is een element dat we allemaal kennen. De fysieke wereld staat er bol van. IJzer heeft echter ook in je lichaam een belangrijke functie. IJzer is nodig om voldoende hemoglobine (Hb) aan te kunnen maken in het bloed. En hemoglobine bindt zuurstof en faciliteert daarmee het transport van zuurstof en de opname ervan in de cellen in je lichaam. Zonder ijzer lopen je cellen dus hun brandstof mis. IJzer is dus essentieel voor ons bestaan.
Wat gezonde ijzerwaarden zijn, verschilt voor mannen en vrouwen. Bij mannen wordt een ijzerwaarde tussen 14 en 35 micromol per liter bloed als normaal beschouwd. De normaalwaarden voor vrouwen liggen iets lager: tussen de 10 en 25 micromol ijzer per liter bloed.
(Chronisch) ijzertekort
Het ijzergehalte in het bloed wordt indirect vastgesteld door de hoeveelheid ferritine – een eiwit dat ijzer opslaat in het lichaam – te meten. Bij te weinig ferritine zit er niet genoeg ijzer in je bloed. Je scoort dan lager dan de eerder genoemde normaalwaarden. In dat geval spreken we van een ijzertekort. Een incidenteel tekort hoeft niet direct klachten te geven. Dat is anders wanneer het ijzertekort bloedarmoede (anemie) veroorzaakt. Daar kun je behoorlijk last van hebben. Bij sommige mensen is het ijzertekort chronisch. Er zit dan structureel te weinig ijzer in het bloed. Daar moet in samenspraak met een arts natuurlijk iets aan worden gedaan.
Overigens is ook een ferritine-overschot – een opstapeling van ferritine in het bloed – niet gezond. Een te hoog ferritine hoeft niet meteen te betekenen dat je ook een teveel aan ijzer hebt. Een teveel aan ferritine kan namelijk komen door verschillende oorzaken. Zo kan er tijdelijk sprake zijn van een te hoog ferritinegehalte ten tijde van een ontsteking. Maar ook leveraandoeningen, auto-immuunziektes en overgewicht kunnen ferritinewaarden verhogen. Wanneer er sprake is van erfelijke hemochromatose (ook wel erfelijke ijzerstapelingsziekte genoemd), neemt het lichaam wél te veel ijzer op. Dit kan in sommige gevallen tot klachten leiden.
Ijzertekort symptomen
IJzertekort blijft vaak onopgemerkt totdat het leidt tot bloedarmoede, een aandoening waarbij lage hemoglobinewaarden het zuurstoftransport in het bloed verminderen. De symptomen kunnen variëren van mild tot ernstig, afhankelijk van hoe uitgeput de ijzervoorraden zijn.
Veelvoorkomende symptomen van ijzertekort en bloedarmoede
- Vermoeidheid & Zwakte – Het meest voorkomende symptoom. Aanhoudende vermoeidheid ontstaat doordat een laag hemoglobinegehalte de zuurstoftoevoer naar spieren en organen beperkt, waardoor zelfs dagelijkse activiteiten uitputtend aanvoelen.
- Bleke huid & slijmvliezen – Omdat hemoglobine het bloed zijn rode kleur geeft, kunnen lage waarden ervoor zorgen dat de huid, lippen, tandvlees en oogleden er bleek uitzien.
- Kortademigheid & Duizeligheid – Zuurstoftekort kan ademhalen moeilijk maken, vooral bij fysieke inspanning. Een verminderde zuurstoftoevoer naar de hersenen kan daarnaast duizeligheid of lichtheid in het hoofd veroorzaken.
- Hoofdpijn – Een tekort aan ijzer kan de zuurstoftoevoer naar de hersenen verminderen, wat kan leiden tot frequente hoofdpijn of migraine.
- Hartkloppingen – In ernstige gevallen moet het hart harder werken om zuurstofarm bloed rond te pompen. Dit kan leiden tot een versnelde hartslag, onregelmatige hartslagen of een bonzend gevoel in de borst.
- Rustelozebenensyndroom – Veel mensen met ijzertekort ervaren een oncomfortabele drang om hun benen te bewegen, vooral ’s nachts, wat slaapstoornissen kan veroorzaken.
- Veranderingen aan haar, huid en nagels – IJzer is essentieel voor een gezonde celgroei. Een tekort kan leiden tot broze nagels, droog of dunner wordend haar en gebarsten huid rondom de mond.
- Verhoogde vatbaarheid voor infecties – IJzer speelt een cruciale rol in de werking van het immuunsysteem. Een tekort kan het afweersysteem verzwakken, waardoor ziekten vaker voorkomen.
IJzertekort en gewichtstoename
Een laag ijzergehalte kan bijdragen aan gewichtstoename door verminderde energieniveaus en een tragere stofwisseling. Wanneer het lichaam niet genoeg ijzer heeft, kan het minder energie produceren, wat leidt tot vermoeidheid en minder lichamelijke activiteit. Daarnaast ondersteunt ijzer de schildklier, die verantwoordelijk is voor de stofwisseling. Een tekort kan dit proces vertragen, waardoor gewichtstoename waarschijnlijker wordt. Het aanvullen van ijzer via voeding of supplementen kan helpen om een gezond metabolisme te ondersteunen.
Waarom testen essentieel is
Omdat de symptomen van ijzertekort overlappen met andere aandoeningen, is zelfdiagnose niet betrouwbaar. De enige manier om een ijzertekort te bevestigen, is via een bloedtest die ijzersaturatie, hemoglobine en ferritine meet. Als je twijfelt over je symptomen, kan een uitgebreide test zoals de Essential 7-test helpen om belangrijke bloedwaarden te analyseren zonder verwijzing van een huisarts. De testresultaten moeten echter altijd door een arts worden beoordeeld om de beste vervolgstappen te bepalen.
Gerelateerde tests
De oorzaken van ijzertekort
IJzertekort kan verschillende oorzaken hebben. Het eten van te weinig ijzerrijke voeding kan bijvoorbeeld een tekort veroorzaken. Ook hier zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen. Bij vrouwen kan een ijzertekort het gevolg zijn van overmatig bloedverlies tijdens de menstruatie. Bij mannen, en bij vrouwen die niet meer menstrueren, kan het ijzertekort worden veroorzaakt door chronisch bloedverlies in het maag-darmkanaal.
Hoe kom je van een ijzertekort af?
De gevolgen van ijzertekort kunnen potentieel groot zijn, afhankelijk van hoe groot het tekort is en hoelang het tekort duurt. Maar het is ook mogelijk dat er geen klachten optreden. Zoals gezegd kan een ijzertekort bloedarmoede veroorzaken. Bloedarmoede is een tekort aan hemoglobine (Hb) – het eiwit de rode bloedcellen die zuurstof bindt en dus verantwoordelijk is voor het zuurstoftransport in je bloed. Bloedarmoede en ijzertekort zijn dus niet hetzelfde. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat je te weinig ijzer in je bloed hebt, maar dat de Hb-waarde wel normaal is.
Overigens worden niet alle vormen van bloedarmoede door een ijzertekort veroorzaakt. Een gebrek aan foliumzuur of vitamine B12 kan ook anemie veroorzaken. Daarnaast zijn er erfelijke of chronische ziekten die bloedarmoede kunnen veroorzaken. Denk daarbij bijvoorbeeld aan thalassemie, kanker, nierziekten en reuma. Meer weten over een hemoglobine tekort? Lees ons blog over hemoglobine!
IJzertekorten aanvullen
Heb je, bijvoorbeeld door middel van een zelftest, vastgesteld dat er niet genoeg ijzer in je bloed zit? In dat geval is het verstandig het ijzertekort aan te vullen. Dat kan op verschillende manieren. Je kunt bijvoorbeeld je voedingspatroon wijzigen en meer ijzerrijke voeding gaan eten. Voedingsmiddelen die veel ijzer bevatten zijn: volkoren ontbijtkoek, volkoren spaghetti, roggebrood, vlees en volkoren crackers. De site van het Voedingscentrum kan je hier meer over vertellen. Daarnaast is het mogelijk door ijzersupplementen het ijzergehalte in je bloed op een kunstmatige manier aan te vullen.
Let op: bij serieuze (zeer duidelijke) symptomen en klachten blijft het belangrijk om eerst met je huisarts te gaan praten.
Tot slot, een tekort aan ijzer komt vaak voor. De gevolgen hoeven niet altijd ernstig te zijn, maar in sommige gevallen kan dat wel het geval zijn, bijvoorbeeld wanneer het tekort aan ijzer de aanmaak van hemoglobine verstoort en dit tot bloedarmoede leidt. Houdt het ijzergehalte in je bloed dus goed in de gaten. Dat kan tegenwoordig al met een eenvoudige ijzertekort zelftest, die je thuis kunt doen zonder tussenkomst van je huisarts. Met vroegtijdig preventief testen kun je heel wat medische problemen voor zijn. Want het cliché is nog altijd waar: meten is weten.
