Cortisol is een onmisbaar hormoon in het lichaam. Een tekort of overschot kan echter serieuze klachten veroorzaken. Ondanks het feit dat cortisol ook wel stresshormoon genoemd wordt, hoeft een verhoogde cortisolspiegel niet noodzakelijkerwijs op stress te duiden. Genoeg redenen dus om eens in de wereld van dit hormoon te duiken en de symptomen van een te hoog of een te laag cortisol op een rijtje te zetten.
Wat is cortisol?
Cortisol is een hormoon dat in de bijnierschors wordt aangemaakt. Het is een veelzijdige stof, want cortisol is bij allerlei processen in het lichaam betrokken. Zo zorgt cortisol ervoor dat je lichaam alert is bij stress. Het wordt daarom ook wel stresshormoon genoemd. Cortisol speelt bovendien een rol in de regulering van het immuunsysteem. Het helpt ontstekingsreacties onderdrukken. Ook bevordert cortisol de omzetting van eiwitten en vetten in glucose, waardoor het bloedsuikergehalte stijgt.
Cortisol normaalwaarden
De cortisolspiegel fluctueert gedurende de dag. In de ochtend, wanneer veel mensen het actiefst zijn, zit de cortisolspiegel in de lift. ’s Avonds laat, tijdens het slapen, zakt je cortisol weer terug naar lagere waarden. In de tabel hieronder kun je zien wat globaal de cortisol normaalwaarden zijn:
Symptomen van te hoog cortisol
Er is een breed scala aan symptomen dat kan wijzen op een te hoog cortisol. Sommige van deze symptomen kunnen ook met andere aandoeningen te maken hebben. Om zeker te zijn volstaat alleen een cortisol-test. Waar kun je last van krijgen wanneer je cortisol te hoog is? Onder de vaakst genoemde symptomen zijn slecht slapen, vermoeid zijn, gewichtstoename, hoge bloeddruk, spierkrachtverlies, een onregelmatige menstruatiecyclus en een slechte weerstand, waardoor je gemakkelijk ziek wordt.
Sommige mensen klagen bovendien over vergeetachtigheid, brandend maagzuur, misselijkheid of diarree. Daarmee is de lijst van mogelijke symptomen nog lang niet uitgeput, want ook een lager libido, nerveuze gevoelens, trek in suikers en gewichtstoename, vooral in de buikstreek, kunnen te maken hebben met een te hoog cortisol.
Oorzaken van een te hoge cortisolwaarde
De cortisolproductie kan worden beïnvloed door externe factoren of de oorzaak kan in het lichaam liggen. Zo is het mogelijk dat de bijnierschors zelf te veel cortisol aanmaakt. Dat wordt ook wel het syndroom van Cushing genoemd. Soms ligt de oorzaak van dit syndroom bij een goedaardig gezwel in de hypofyse of in een goedaardig of kwaadaardig gezwel in de bijnieren. In dat geval kan er worden besloten om te opereren. Medicijnen die cortisol bevatten kunnen logischerwijs ook je cortisolspiegel beïnvloeden. Hetzelfde geldt voor langdurig gebruik van het hormoon adrenocorticotroop (ACTH).
De oorzaak van een te hoog cortisol hoeft niet noodzakelijkerwijs in het lichaam te liggen. Externe factoren spelen ook een rol. Stress, trauma en temperatuur stimuleren de aanmaak van cortisol. Als uit een initiële test blijkt dat er sprake is van een verhoogd cortisol, zal de arts dan ook aanvullend onderzoek verrichten om de precieze oorzaak te achterhalen.
Gerelateerde tests
Wat als je een cortisol tekort hebt?
Het kan natuurlijk ook voorkomen dat je een tekort aan cortisol in je lichaam hebt. Dat wordt hypocortisolisme (ook wel: ziekte van Addison) genoemd. Dit tekort kan het resultaat zijn van aandoeningen aan de bijnierschors, afwijkend gedrag van de hypofyse, of het langdurige gebruik van cortisone. Hypocortisolisme is echter zeer zeldzaam: slechts ongeveer een op de 100.000 mensen krijgt met deze aandoening te maken.
De symptomen van een tekort aan cortisol zijn niet erg specifiek: vermoeidheid, gebrek aan energie of eetlust, gewichtsverlies, of een brons-achtige verkleuring van de huid. Uiteindelijk zal je arts bloedonderzoek moeten doen om met zekerheid vast te stellen dat je hypocortisolisme hebt. Als dat het geval is, zal je arts proberen het tekort aan te vullen met cortisone. De dosering is dan afhankelijk van hoeveel je lichaam nodig heeft.
Hoe cortisol verlagen?
Wanneer je cortisol langere tijd te hoog is, kan dat behoorlijke gevolgen hebben. Genoeg reden dus om bij een te hoge cortisolspiegel maatregelen te nemen. Hoe kun je je stress hormoon verlagen? Wanneer er een medische behandeling moet plaatsvinden, bespreek je dat natuurlijk met je arts. Maar er zijn ook stappen die je zelf alvast kunt zetten. We zetten de belangrijkste tips voor je op een rijtje:
- Zorg ervoor dat je genoeg slaap krijgt. Tijdens het slapen loopt je cortisolwaarde terug. Een uitgerust lichaam is beter tegen stress bestand.
- Consumeer omega 3-vetzuren. Waarom? Omega 3 verlaagt de cortisolspiegel en zorgt ervoor dat je minder last hebt van stress. Voedingsmiddelen die veel omega 3 bevatten zijn bijvoorbeeld makreel, lijnzaadolie, noten en zaden.
- Beweeg voldoende. Sporten vergroot je weerbaarheid tegen stress en verlaagt je cortisol. Maar overtrain jezelf niet. Daar ondervind je lichaam juist weer stress van.
- Cortisol verlagen voeding: eet minder suiker. Cortisol speelt een rol in het omzetten van suikers in vetten. Hoe minder suiker je eet, des te minder je lichaam wordt geprikkeld om cortisol aan te maken.
- Drink genoeg. Stress zorgt ervoor dat je uitdroogt. Dus neem genoeg vloeistof tot je, zeker tijdens het sporten. Onderzoek toont trouwens aan dat zwarte thee je cortisolwaarden verlaagt. Dus misschien maar even een kop thee zetten in de keuken?
Wonderen bestaan niet. Maar de bovenstaande tips kunnen je wel een stukje op weg helpen. Tenzij er genetische of medische aandoeningen aan je te hoge cortisolspiegel ten grondslag liggen, kom je al een heel eind met genoeg gezonde nachtrust, het matigen van je suikerinname, en het reduceren van stressfactoren.
Cortisolwaarden meten
Het is duidelijk: cortisol speelt een belangrijke rol in allerlei lichaamsprocessen die je gemoedstoestand behoorlijk kunnen beïnvloeden. De langetermijneffecten van een te hoge cortisolspiegel liegen er bovendien niet om. Des te belangrijker dus om je cortisol goed in de gaten te houden. Easly heeft een test ontwikkeld waarmee je je cortisol kunt meten. Gewoon, vanuit je eigen huis. De thuistest bevat alles wat je nodig hebt. Nadat je het monster in de retourenvelop naar ons laboratorium hebt verstuurd, kun je binnen enkele dagen het resultaat online inzien.
